Hafıza Merkezi, 2022 yılının Ocak ayında Vicdan Mekânları Uluslararası Koalisyonu’na (ICSC) üye oldu. Böylece 2016 yılında Koalisyon’a üye olan Hrant Dink Vakfı’nın ardından Türkiye’den ikinci kurum olduk. 1999’da New York’ta kurulan Koalisyon, vicdan ve hafıza mekânı olarak nitelenen müzeleri, inisiyatifleri ve hafızalaştırma çalışmaları yürüten kurum ve girişimleri bir araya getiren bir ağ. 

Koalisyon, 65’ten fazla ülkeden her biri geçmişi bugünle, hafızayı eylemle birleştirmek için çalışan 350 kurumdan oluşuyor. Eğitim programları ve proje destek fonları aracılığıyla insanları hafızadan eyleme yönlendiren yenilikçi toplumsal programlar geliştiren Koalisyon, farklı bölgelerdeki vicdan mekânlarını bir araya getirerek küresel işbirlikleri, bölgesel ağlar ve çevrimiçi bağlantılar geliştiriyor. Hafıza Merkezi olarak 2023 yılında bu amaçla verilen destek fonlarından birini alma şansı bulduk. Şili’nin Santiago kentinde faaliyet yürüten Koalisyon üyesi Hafıza ve İnsan Hakları Müzesi (MMDH) ile deneyim paylaşımı amacıyla bir Proje Destek Fonu aldık.

Hedef

Projenin genel amacı, partnerimiz Hafıza ve İnsan Hakları Müzesi’nin (MMDH) deneyim ve uzmanlığından yararlanarak nesiller arası diyaloğu ve Türkiye’deki farklı nesiller arasındaki geçmişteki ve mevcut insan hakları ihlallerine ilişkin farkındalığı artırmak. Projenin başlıca hedefleri:

• Farklı nesilleri, geçmişteki ve mevcut insan hakları ihlalleri ve travma direncine ilişkin deneyimlerini ve algılarını paylaşmaya aktif olarak dahil etmek için yeni yöntemler geliştirmek;
• Bu nesiller arası diyaloğa toplumsal cinsiyet perspektifini entegre edip, toplumsal cinsiyet eşitliğinin Hafıza Merkezi’nin geçmişteki ve mevcut ihlaller ile mücadele pratiklerinin ve yaklaşımının bir parçası olmasını sağlamak;
• Uluslararası alanda benzer metot ve yaklaşımlara sahip girişimlerle yeni işbirlikleri geliştirmek.

Gerekçe

Hafıza ve Barış Çalışmaları Programımızın son yıllardaki en önemli çalışma alanlarından biri Türkiye’de eğitim kurumlarına yönelik politik baskılardan, ekonomik belirsizliklerden ve sivil alanın daralmasından etkilenen 18 ve 30 yaş arası gençlerle çalışmak haline geldi. Şu ana kadar çalışmalarımız kolektif hafıza ve geçmişle yüzleşme üzerine yoğunlaşan Hafıza ve Gençlik projesi etrafında şekillendi. Farklı deneyim ve bilgi alanlarından pek çok genç katılımcı bu çalışmada kendi çatışma ve hak ihlalleri deneyimlerinin daha görünür kılınması gerektiğini dile getirdi. Farklı çalışma programlarımız sayesinde hem insan hakları savunucularının desteklenmesi hem de hafıza ve barış alanındaki çalışmalara yoğunlaşıyor, güncel insan hakları aktivizmi ve hafıza çalışmaları arasındaki boşluğu doldurmak için geçmiş ve mevcut ihlalleri aynı yaklaşımla bütünleştirecek etkili modeller bulmaya çalışıyoruz. Ancak, Türkiye’de geçmiş ve güncel ihlalleri aynı yaklaşımla bütünleştirecek etkili modeller bulmakta zorluk çekiyoruz.

Latin Amerika’daki ve özellikle Şili’deki hafıza mekânları, geçmişi ve bugünü ilişkilendirmek için özgün yaklaşımlar ve yöntemler geliştirdi. Paydaşımız MMDH, 1973-1990 yılları arasında Şili’yi yöneten diktatörlük rejimi sırasında yaşanan insan hakları ihlallerini anmak amacıyla kuruldu. Aynı zamanda nesiller arası diyaloğu, günümüzde vatandaşlık, insan hakları ve demokrasi üzerine eleştirel düşünceyi ve tartışmaları teşvik etmeyi hedefledi. Müzenin sergiler, çalıştaylar ve halka açık etkinlikler aracılığıyla hak ihlallerinden etkilenen ve feminist aktivizme dahil olan farklı kuşakları birbirine bağlayan, toplumsal cinsiyet sorunları ve nesiller arası eşitlik üzerine son dönemdeki çalışmaları özellikle ilham verici oldu. Ayrıca Şili’deki hafızalaştırma alanının önemli aktörlerinden biri olan MMDH, bizi Santiago'da geniş yelpazedeki hafıza girişimleriyle tanıştırmak için iletişim kanalları kurdu ve her adımda bize eşlik etti.

Faaliyetler

Bu proje kapsamında Haziran 2023 ve Nisan 2024 tarihleri arasında aşağıdaki faaliyetler yürütülmüştür: 

1. Çevrimiçi Atölyeler

Hafıza Merkezi ekibi, MMDH ekibi ve Türkiye’den genç aktivistler katılımıyla düzenlenen çevrimiçi çalıştay - 21 Ağustos 2023

MMDH ekibi yürütülen müze çalışmaları hakkında genel bilgilendirme yaptı, toplumsal cinsiyet ve nesiller arası diyalog alanındaki faaliyetlerini aktardı, çalışmalarının ürünü olan videoları ve kampanyaları paylaştı. Sunum soru-cevap kısmıyla tamamlandı.

Şilili ve Türkiyeli STÖ’ler katılımıyla düzenlenen “Hafıza Çalışmalarında Toplumsal Cinsiyeti Ana Akımlaştırma” başlıklı çevrimiçi çalıştaylar - 21 Kasım ve 19 Aralık 2023

Bu iki çalıştay, Şili’de ve Türkiye’de toplumsal cinsiyet, kolektif hafıza ve barış inşası alanlarında çalışan uzman ve aktivistleri, çalışmalarını ve deneyimlerini paylaşmaları amacıyla bir araya getirdi. Katılımcılar kendi çalışma alanlarında toplumsal cinsiyet eşitliğinin ana akımlaştırılmasının yöntemlerini ve zorluklarını tartışmadan önce yaklaşımlarını kısaca sunmaya davet edildiler. Katılımcı kurumlara ilişkin bilgiler çalıştay öncesinde tüm katılımcılar ile paylaşıldı. Bu bilgiler sayesinde ön hazırlık yapma şansı bulan katılımcılar, sunulan farklı yaklaşımlara ilişkin derinlikli soru ve yorumlarını paylaşma fırsatı buldu. Bu iki çalıştaya katılan kurumların listesini aşağıda görebilirsiniz:

• Asociación de Memoria y Derechos Humanos Irán 3037
• Coordinadora Feminista 8M (March 8 Feminist Coordinating Committee) 
• Hafıza ve İnsan Hakları Müzesi (MMDH) 
• Hafıza Merkezi
• Demokrasi, Barış ve Alternatif Politikalar Araştırma Derneği (DEMOS) 
• Hêvî LGBTİ+ Derneği
• Organizing Trans Diversities (OTD)
• Tarihsel Adalet İçin Bellek Müzesi 

2. Santiago Saha Ziyareti

Hafıza ve Barış Çalışmaları ekibinden Noémi Lévy-Aksu ve Merve Bakdur, 6-13 Ocak 2024 tarihleri arasında Şili’nin başkenti Santiago’ya bir ziyaret gerçekleştirdi. MMDH tarafından hazırlanan ziyaret programı, çeşitli faaliyetleri içeriyordu:

• MMDH’nin rehberli ziyareti ve müzenin farklı ekipleriyle bir araya gelinen bir toplantı,
• Pinochet diktatörlüğü sırasındaki eski gözaltı, işkence ve infaz yerleri olarak kullanılmış olup günümüzde hafıza mekânlarına dönüşmüş olan kurumların ziyareti,
• Sistematik ihlallere sahne olan hafıza mekânlarının geri kazanılarak yeniden sahiplenilmesi, hafıza alanına kazandırılması ve bu alanların yönetimi süreçlerinde yer almış yerel aktivistlerle toplantılar.

Bu saha ziyareti sonrasında Lévy-Aksu ve Bakdur tarafından kaleme alınan saha notlarını okumak için:

• Saha Ziyaretinden Notlar: Santiago’nun Hafıza Mekânları - Noémi Lévy-Aksu, 01.02.2024.
• Saha Ziyaretinden Notlar II: Santiago’da Aklımıza Kazınanlar - Merve Bakdur, 28.02.2024.

3. Söyleşiler

Hafıza ve Barış Çalışmaları ekibi, Santiago’ya yaptıkları saha ziyareti sırasında buluştukları ve tanıştıkları paydaşlarla bir dizi röportaj yaptı. Bu röportajlar, Şili’deki hafızalaştırma yöntem ve faaliyetlerinin yanı sıra nesiller arası diyalog, onarıcı adalet ve hafızalaştırma ile mevcut aktivizm arasındaki bağlantıya dair yaklaşımları tartışmaya açtı.

• Memorarte direktörü Erika Silva ile röportaj: “Politik bir araç olarak nakış: Arpilleranın Şilili kadınlar için güçlendirici rolü.” - 05.03.2024
• Londres 38 ekibinden Maíra Máximo ile röportaj: “Şili’de diktatörlüğün hafızasını geri kazanmak (1): Londres 38” - 18.03.2024
• Casa Memoria direktörü Marta Cisterna Flores ile röportaj: “Şili’de diktatörlüğün hafızasını geri kazanmak (2): Casa Memoria José Domingo Cañas” - 27.03.2024
• Villa Grimaldi eğitmen ekibinden Francisca Inzunza Canales ve Villa Grimaldi’den hayatta kalan insan hakları avukatı Soledad Castillo ile röportaj: “Şili’de diktatörlüğün hafızasını geri kazanmak (3): Villa Grimaldi” - 03.04.2024